Στο βιβλίο του «Media Control: The Spectacular Achievement of Propaganda» ο Αμερικανός διανοητής Νόαμ Τσόμσκι υποστηρίζει ότι τα ΜΜΕ στις ΗΠΑ είναι, αν όχι «φερέφωνα», τουλάχιστον εκφραστές των συμφερόντων του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου («πολυεθνικών»).
«Ο ρόλος των ΜΜΕ», γράφει, «είναι να υπερασπίζονται την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ατζέντα των προνομιούχων ομάδων που κυριαρχούν στην κοινωνία και στο κράτος». Αυτή η εξάρτηση από την πολιτική και οικονομική εξουσία κάνει τα ΜΜΕ όργανα «προπαγάνδας» και όχι ενημέρωσης. Θα πρέπει να επισημανθεί εδώ ότι οι έλεγχοι τους οποίους ασκεί η οικονομική και η πολιτική εξουσία στα ΜΜΕ είναι έμμεσοι και όχι άμεσοι. Οι ΗΠΑ, σε τελική ανάλυση, δεν είναι ένα ολοκληρωτικό καθεστώς και οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» δεν είναι η σοβιετική «Πράβδα».
Αν κανείς δέχεται την ορθότητα της ανάλυσης του Τσόμσκι για τα ΜΜΕ στις ΗΠΑ (προσωπικά έχω σοβαρές επιφυλάξεις, για τον ισοπεδωτισμό της), τότε στη βάση της ίδιας ακριβώς συλλογιστικής θα πρέπει να δεχτεί κανείς ότι η κατάσταση στην Ελλάδα είναι απείρως χειρότερη απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Διότι στην Ελλάδα η εξάρτηση είναι άμεση: Ο δημοσιογράφος μπορεί παράλληλα με την επαγγελματική του ενασχόληση σε ένα ΜΜΕ να είναι και κρατικός υπάλληλος ή υπάλληλος μιας ιδιωτικής επιχείρησης, έχοντας αναλάβει την προβολή των απόψεων της κρατικής υπηρεσίας ή της ιδιωτικής επιχείρησης!
Φυσικά πρόκειται για μια πρακτική η οποία είναι άγνωστη στις ΗΠΑ και στις άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Στις ΗΠΑ π.χ., ένας δημοσιογράφος ο οποίος απλώς θα δοκίμαζε να συνδυάσει αυτούς τους συγκρουόμενους μεταξύ τους ρόλους, πολύ γρήγορα θα αναγκαζόταν να αλλάξει επάγγελμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δημοσιογράφος της «Wall Street Journal», Πέγκι Νόλαν, όταν επρόκειτο να δουλέψει για ένα σύντομο διάστημα σε μια διαφημιστική εταιρεία, διέκοψε για την περίοδο αυτή τη συνεργασία της με την εφημερίδα.
Να σημειωθεί εδώ ότι η πρόσφατη συζήτηση στην Ελλάδα σχετικά με το θέμα των ΜΜΕ έχει λανθασμένα επικεντρωθεί μόνο στο θέμα των δημοσιογράφων που μισθοδοτούνται από το κράτος. Εξίσου σοβαρό είναι το θέμα των ενεργών στα ΜΜΕ δημοσιογράφων που απασχολούνται σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, έχοντας ως ρόλο την προβολή τους. Και εδώ έχουμε μια περίπτωση εξάρτησης, η οποία φυσικά έρχεται σε αντίθεση με το δημοσιογραφικό καθήκον της κριτικής ενημέρωσης.
Δυστυχώς, υπάρχει η τάση στην Ελλάδα να συζητιούνται οι απόψεις του Τσόμσκι μόνο στο βαθμό στον οποίο αυτές αφορούν τις ΗΠΑ. Αυτό δηλαδή που φαίνεται να ενδιαφέρει περισσότερο εδώ, είναι ο «αντιαμερικανός» και όχι ο «θεωρητικός» Τσόμσκι. Είναι δηλαδή σαν να διαβάζεις τον Μαρξ ως ιστορικό του καπιταλισμού στη Βρετανία και όχι ως θεωρητικό του καπιταλισμού γενικά.
Κάτι το οποίο φυσικά είναι κρίμα, τόσο για τον Τσόμσκι όσο και για τη δημοσιογραφία γενικότερα. Είναι επίσης και άκρως υποκριτικό. Διότι οι -σωστές ή λανθασμένες- απόψεις του Αμερικανού διανοητή, σχετικά π.χ. με τον ρόλο των ΜΜΕ σε αυτό που αποκαλεί την «κατασκευή της συναίνεσης» δεν αφορούν μόνο τις ΗΠΑ αλλά παρουσιάζουν ευρύτερο ενδιαφέρον και αφορούν φυσικά και την Ελλάδα. Στην προκειμένη περίπτωση, μάλιστα, αν το μοντέλο «προπαγάνδα» καλύπτει, σύμφωνα με την ανάλυση του Τσόμσκι, τον ρόλο των ΗΠΑ στις ΗΠΑ, τότε το ίδιο μοντέλο καλύπτει σε απείρως μεγαλύτερο βαθμό τη λειτουργία των ΜΜΕ στην Ελλάδα. Για τον Τσόμσκι π.χ., το κράτος και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν έμμεσα το ρεπορτάζ στο βαθμό στον οποίο έχουν στη διάθεσή τους χιλιάδες υπαλλήλους, επιφορτισμένους με τη διοχέτευση στα ΜΜΕ ποικίλου «προπαγανδιστικού» υλικού. Στην Ελλάδα φυσικά, τα πράγματα είναι πολύ πιο «στρέιτ». Εδώ τόσο το κράτος όσο και οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα επηρεασμού του ρεπορτάζ έχοντας στο μισθολόγιό τους τον ίδιο τον συντάκτη!
Αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό είναι ότι στην Ελλάδα αυτή η κατάσταση δεν βρίσκεται στο «γκρίζο περιθώριο» της δημοσιογραφικής πρακτικής, αλλά αντίθετα είναι θεσμοθετημένη και αποδεκτή από τις δημοσιογραφικές ενώσεις πρακτική. Εξίσου τραγικό είναι φυσικά το γεγονός ότι στο βαθμό στον οποίο γίνεται κάποια συζήτηση για το θέμα -όπως έγινε πρόσφατα- το επίκεντρο της κριτικής είναι σε μεγάλο βαθμό η... πολυθεσία (!) και όχι το ουσιαστικό και κύριο πρόβλημα, αυτό της εξάρτησης των ΜΜΕ από την πολιτική και οικονομική εξουσία.
www.enet.gr
